Coriolis Etkisi(Coriolis Effect)

Coriolis Etkisi, 19.YY Mühendis-Matematikçi olan Gustave-Gaspard Coriolis tarafından 1835'te eylemsizlik etkisi olarak tanımlanmıştır. Coriolis gösteriyor ki, bildiğimiz Newton kanunlarına göre referans bir merkez etrafında dönerken bir eylemsizlik kuvveti(1)  denklemlere dahil edilmelidir.

Coriolis etki kuvveti bir koordinat sistemi içerisinde düşünülürse, belirgin bir sapma rotasyonu içerisinde olduğu görülür. Objenin aslında yol üzerinde sapmadığı görülürken, koordinat düzleminin hareket ettiği görülür.

Coriolis etkisi, objenin çizgi boyunca(boyuna) hareket etmesiyle açık şekilde fark edilir. Dünya üzerindeki bir obje kuzyden güneye hareket ettiğinde, veya boyuna bir hat üzerinde hareket ettiğinde, kuzey yarım kürede ve güney yarım kürede bariz sapmalar meydana gelecektir. Bu olayın iki nedeni vardır; birincisi, dünya doğuya doğru dönmektedir. İkinci neden ise, dünya üzerindeki bir noktanın teğet hızı enlemin bir fonksyonudur(2). Böylece, eğer bir top Ekvator üzerinden kuzeye doğru atılsaydı, kuzeye doğru olan yörüngenin doğusuna düşecekti.

Bu durumun ortaya çıkmasının nedeni ise; top doğuya doğru gönderilirken hedef olarak seçilen kuzeyde hız yavaşken, ekvatorda hız daha fazladır.(3) Benzer şekilde, bir silah ile kuzeyden Ekvator'a doğru ateş edilseydi, mermi yine hedefin sağındaki bölgeye düşecektir. Bu durumda, bombardıman edeceğiniz hedef bölgeyi belirlerken, hedef bölge için doğuya doğru bir hareket söz konusudur. Tamamen benzer şekilde mermi herhangi bir yönde ateşlenirse yol farkı oluşur(4).

Coriolis sapması nedeniyle objenin hareketi, dünyanın dönüşüne ve enleme bağlıdır. Bu nedenle, etkinin büyüklüğünü 2sin verir, objenin hızını ise dünyanın açısal hızı ve enlemler belirler.

Coriolis etkisi güneş lekelerinin dönme yönündeki kontrol faktörlerinin belirlenmesindeki astrofizikte ve yıldız dinamiğinde büyük önem taşır.Coriolis etkisi yer bilimlerinde de önemlidir.Özellikle meteoroloji,  fiziksel jeoloji, denizbilimi(5); dolayısıyla dünya yüzeyindeki hareketler bahsi geçen kuvvetden dolayı ivmelenmenin konusuna tabiidir. Böylece, Coriolis kuvveti atmosfer dinamiğinin çalışmasında önemli veriler içerirken; rüzgarları belirgin şekilde, hidosferde fırtınaların yönünü ve okyanuslarda akıntının yönünü belirlemesinde etkilidir.


Kaynak; http://abyss.uoregon.edu/~js/glossary/coriolis_effect.html

---

1-Hareket yönünün sağ tarafına doğru etki ettiğinde hareket saat yönünün tersine, ya da sol tarafında etkidiğinde saat yönünde referans ekseni boyunca etkiyen bir kuvvettir.
2-Hız aslında kutuplarda sıfır(minimum) ve Ekvator'da ise maksimum değere ulaşır
3-Dünyanın şeklinden dolayı oluşan hız farkıdır. Detayları videoda açıklanmaktadır.
4-Deplasman, hedeften kayma.
5-Okyanus coğrafyası, oşinografi